I. Tương tác gen
- Là 2 hay nhiều cặp gen alen
khác nhau nằm trên 2 hay nhiều cặp NST tương đồng khác nhau và phân li độc lập
với nhau trong giảm phân tạo giao tử, có thể tương tác với nhau và cùng chi
phối sự biểu hiện của 1 tính trạng.
- Là sự tác động qua lại giữa
các gen trong quá trình hình thành kiểu hình.
- Thực chất tương tác gen là sự
tác động của sản phẩm gen này với gen khác hoặc sản phẩm của gen khác.
1. Tương tác bổ sung
- Là tương tác giữa 2
hay nhiều gen không alen cùng
quy định 1 tính trạng, trong đó sự kết hợp của 2 gen trội có thể tạo ra kiểu
hình mới.
- Khi lai bố mẹ thuần chủng
kiểu gen khác nhau thì F1 xuất hiện tính trạng mới và tỉ lệ phân
li kiểu hình ở F2 là 9 : 3 : 3 : 1 hoặc 9 : 7 hoặc 9 :
6: 1
- Thí nghiệm: Lai các cây đậu thơm hoa trắng thuộc 2 dòng thuần
chủng khác nhau → F1 toàn cây hoa đỏ. F1 tự thụ phấn được
F2 có tỉ lệ kiểu hình 9 đỏ : 7 trắng.
- Nhận xét: F2 có 16 kiểu tổ hợp → F1 cho
4 loại giao tử → F1 chứa 2 cặp gen dị hợp.
F1
x F1: AaBb x AaBb
GF1: AB, Ab, aB, ab
AB, Ab, aB, ab
F2: Tỉ lệ kiểu hình: 9A-B- : 3A-bb
: 3aaB- : 1aabb
9 hoa đỏ 7 hoa trắng
- Giải thích:
+ Sự có mặt của 2 alen trội nằm trên 2 NST khác nhau quy
định hoa đỏ (A-B-).
+ Khi chỉ có 1 trong 2 alen
trội hoặc không có alen trội nào thì quy định hoa trắng (A-bb, 3aaB-, 1aabb).
2. Tác động cộng gộp (tỉ lệ 15:1)
- Là tương tác giữa các gen
alen cùng quy định tính trạng, trong đó vai trò của mỗi gen tác động lên tính
trạng là như nhau.
- Ví dụ: Tác
động cộng gộp của 3 gen trội quy định tổng hợp sắc tố mêlamin ở người. Kiểu gen
càng có nhiều gen trội thì khả năng tổng hợp sắc tố mêlamin càng cao, da sàng
đen.
- Tính trạng
càng do nhiều gen tương tác quy định thì sự sai khác về kiểu hình giữa các kiểu
gen càng nhỏ và càng khó nhận biết được các kiểu hình đặc thù cho từng kiểu
gen.
- Những tính trạng số lượng
thường do nhiều gen quy định, chịu ảnh hưởng nhiều của môi trường: số lượng hạt,
sản lượng sữa, số lượng trứng,…
* Ý nghĩa
của tương tác gen:
- Làm tăng xuất hiện biến dị tổ
hợp, xuất hiện tính trạng mới chưa có ở bố mẹ.
- Mở ra khả năng tìm kiếm những
tính trạng mới trong công tác lai tạo giống.
II. Tác động đa hiệu của gen
- Khái niệm: Gen đa hiệu là gen mà sản phẩm của nó có ảnh hưởng
đến nhiều tính trạng khác nhau.
- Ví dụ:
+ Ở ruồi giấm, gen quy định
cánh ngắn đồng thời quy định một số tính trạng khác: đốt thân ngắn, lông cứng
hơn, hình dạng cơ quan sinh dục thay đổi, trứng đẻ ít, tuổi thọ rút ngắn, ấu
trùng yếu…
+ Gen HbA ở người
quy định tổng hợp chuỗi β – hemoglobin bình thường gồm 146 aa. Gen đột biến HbS
cũng quy định tổng hợp chuỗi β – hemoglobin bình thường gồm 146 aa nhưng chỉ
khác một aa thứ 6 (axit glutamic thay bằng valin) gây hậu quả làm biến đổi hồng
cầu hình đĩa lõm thành hình liềm → xuất hiện hàng loạt các bệnh lý khác trong
cơ thể: rối loạn tâm thần, liệt, viêm phổi, thấp khớp, suy thận,…
+ Ở đậu Hà Lan, hoa tím thì có
hạt màu nâu, trong nách lá có một chấm đen; hoa trắng có hạt màu nhạt, trong
nách lá không có chấm.
+ Ở người, hội trứng Macphan do
đột biến gen trội, chân tay dài ra đồng thời thủy tinh thể ở mắt bị hủy hoại.
- Một gen quy định nhiều
tính trạng, ta có thể tìm được các tính trạng luôn luôn di truyền cùng nhau (cơ
sở để giải thích hiện tượng biến dị tương quan). Khi một gen đa hiệu bị đột
biến thì nó sẽ đồng thời kéo theo sự biến dị ở một số tính trạng mà nó chi
phối.
VIDEO BÀI GIẢNG
TRẢ
LỜI CÂU HỎI SAU SGK
Bài 1, 2, 3 trang 45 SGK Sinh 12
Bài 1. Hãy giải thích các mối quan hệ giữa gen và tính trạng sau đây và cho biết kiểu quan hệ nào là chính xác hơn:
- Một gen quy định một tính trạng.
- Một gen quy định một enzim/prôtêin.
- Một gen quy định một chuỗi pôlipeptit.
Trả lời:
Một gen quy định một chuỗi pôlipeptit chính xác hơn vì một prôtêin có thể gồm nhiểu chuỗi pôlipeptit khác nhau cùng quy định. Một tính trạng lại có thể được quy định bởi nhiều loại prôtêin khác nhau.
Bài 2. Trong một thí nghiệm, người ta cho cây hoa đỏ lai với cây hoa trắng và thu được F1, cho toàn hoa đỏ. Cho các cây F1 tự thụ phấn, người ta thu được các cây F2 với tỉ lệ phân li kiểu hình là: 245 cây hoa trắng và 315 cây hoa đỏ. Hãy giải thích kết quả lai và viết sơ đồ lai từ thế hệ P tới F1 và F2.
Trả lời:
Tỉ lệ phân li kiểu hình ở F là xấp xỉ 9: 7 vì thế đây là kiểu tương tác bổ sung.
Hiện tượng tương tác gen là phổ biến còn hiện tượng một gen quy định một tính trạng đúng như quy luật Menđen là khá hiếm gặp.
Bài 3. Hai alen thuộc cùng một gen có thể tương tác với nhau hay không? Giải thích.
Trả lời:
Các alen thuộc cùng 1 gen có thể tương tác với nhau theo kiểu trội -lặn hoàn toàn, trội - lặn không hoàn toàn hoặc đồng trội (khi hai alen cùa cùng một gen đểu biểu hiện ra kiểu hình, ví dụ kiểu gen IAIB quy định nhóm máu AB ở người.
Bài 4, 5 trang 45 SGK Sinh 12
Bài 4. Sự tương tác giữa các gen có mâu thuẫn gì với các quy luật phân li của các alen hay không? Tại sao?
Trả lời:
Sự tương tác giữa các gen không mâu thuẫn gì với các quy luật của Menđen vì tương tác gen là sự tác động qua lại giữa sản phẩm của các gen chứ không phải bản thân cùa các gen.
Cây dị hợp tử Aa chỉ cần một alen A cũng tổ hợp được đủ một lượng enzim cần thiết để chuyển chất A thành chất B. Tương tự. chỉ cần một alen B cũng tạo ra được lượng enzim cần thiết chuyển chất B thành sản phẩm p (sắc tố đỏ). Các alen đột biến a và b đều khổng tạo ra được các enzim A và B tương ứng. Do cây có kiểu gen aaBB không sản xuất ra được enzim A chuyển hoá chất A thành B nên cho dù có tạo ra được enzim B cũng không có cơ chất (chất B) để chuyển thành sản phẩm p nên hoa của chúng có màu trắng.
Bài 5. Hãy chọn phương án trả lời đúng.
Thế nào là gen đa hiệu?
A. Gen tạo ra nhiều loại mARN.
B. Gen điều khiển sự hoạt động của các gen khác.
C. Gen mà sản phẩm của nó có ảnh hưởng đến nhiều tính trạng khác nhau.
D. Gen tạo ra sản phẩm với hiệu quả rất cao.
Trả lời: C.
Zalo 
Messenger 
Youtube 
Tiktok